Mehmet Şakir Paşa Medresesi
Mustafapaşa’nın en önemli ve görkemli Osmanlı eseri olan yapı, kitabesine göre 1899 (Hicri 1316) yılında Mısırlı Mehmet Şakir Paşa tarafından yaptırılmıştır. Medrese sonraları konak, askeri birlik ve halı mağazası gibi birçok işleve ev sahipliği yapmıştır. Günümüzde ise, Kapadokya Üniversitesi’nin eğitim binası olarak hizmet vererek orijinal eğitim işlevini sürdürmektedir. Medresenin yapıldığı dönemde örneklerine az rastlanır bir ihtişama sahip olan taç kapısı bölgedeki taş oyma ustalarının bir baş yapıtı olma özelliğindedir. Üzerinde bitkisel kabartma motiflerinin olduğu çift kanatlı ahşap kapının etrafındaki taştan yapılmış kademelendirilmiş kemerler, sütunceler ve duvar yüzeyinin tamamı bitkisel ve geometrik kabartmalarla bezenmiştir. Kapının üzerindeki kitabe bile, süsleme programı içerisinde bağımsız bir biçimde ele alınarak bezenmiş ve kurgulanmıştır.
Mehmet Şakir Paşa Medresesi’nin taç kapısının süsleme programı 19.yüzyılın bezeme özelliklerinden izler taşır. Burada bir taraftan Selçuklu ve Beylikler devrindeki örnekler gibi gösterişli bir bezeme anlayışı, bir taraftan da form açısından onların süsleme özelliklerinden farklı olarak barok rokoko etkisi görülür.Yapının genel olarak bezeme programı bu anıtsal taç kapısı dışında sadedir.Binanın ön cephesinde mermere işlenmiş Osmanlı tuğrası, 20.yüzyıl erken tuğralara büyük benzerlik göstermektedir.
Şeyh Ali Cami
Şeyh Ali Cami’de Sipahi Cami gibi Osmanlı döneminde Müslüman ailelerin yoğunlukta olduğu mahallelerden birinde, bugünkü adıyla Yukarı Mevkii’ de yer alır. Mustafapaşa’daki camiler içinde orijinal kitabesi ve banisi bilinen camilerdir. Günümüzde caminin girişindeki 1802 tarihi caminin orijinal yapım tarihini yansıtmamaktadır. Osmanlıca kitabesine göre cami 1824’te Yazıcı Ali Ağa tarafından yaptırılmıştır. Mihraba dik tek sahınlı ve sivri beşik tonozla örtülü olan harim bölümünde mermerle kaplı bir mihrap vardır. Girişi doğu cephenin kuzey kenarındadır. Giriş kapısı kemer alınlığında çarkıfelek ve gül bezek motiflerinin olduğu madalyonlar; girişin üzerinde ise dört satırlık kitabe vardır.
Sipahi Cami
Sipahi Cami, Osmanlı döneminde Müslüman ailelerin yoğunlukla olduğu mahallelerden birinde, bugünkü adıyla Yukarı Mevkii’de yer almaktadır. Envanter kayıtlarına göre 1834’te tarihlenen caminin kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Mihraba dik tek sahınlı dikdörtgen bir halim ile onun batısında ondan daha küçük bir kışlık mekandan oluşan caminin iç mekanları içten sivri beşik tonozla, dıştan kırma çatıyla örtülmüştür. Caminin ana girişi doğu cephenin kuzey köşesindedir. Caminin güneydoğu köşesinde bölgede Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde pek çok cami ve mescitte karşımıza çıkan “köşk minare” şeklinde özgün minare vardır. Taştan yapılmış minarenin dört sütunlu kare planlı üst örtüsü ve örtünün üzerinde kübik bir külahı vardır.
Cami-i Kebir
Niğde Sancağı Merkez Kasabası Asar-ı Atika Defteri kaydına göre El-Hac İbrahim isimli biri tarafından yaptırıldığı belirtilen caminin kitabesinde inşa tarihinin 1601 olduğu yazmakla birlikte kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Günümüzde ibadete açık olan cami, köyde merkezi bir konumda yer almaktadır. Cami, sivri beşik tonozlu iki sahınlı bir halim ile hakimin doğusunda beşik tonozlu bir kışlık mekan olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Harimde mermerden yapılmış mihrap ve taş bir minber bulunmaktadır. Bugün caminin iki minaresi olup bunlardan biri orijinal olduğu düşünülen köşk minare, diğeri ise modern minaredir. Köşk minare caminin hakiminin güneydoğu köşesinde yer almaktadır. Bu tarz minarelere minbere benzerliğinden dolayı minber minare de denmektedir. Bunlara Kapadokya bölgesinde özellikle Kayseri, Nevşehir ve Kırşehir’de 19.yüzyılda yapılmış pek çok cami ve mescitte rastlanmaktadır.
